استاندارد حسابرسی 4400 باید همراه با ”مقدمه استانداردهای حسابرسی، سایر خدمات اطمینان‌بخشی و خدمات مرتبط“ مطالعه شود.
كليـات
1 . هدف استاندارد 4400 حسابرسی، ارائه استانداردها و راهنمايی های لازم درباره مسئوليتهای حرفه‌ای حسابرس در موارد اجرای روشهای توافقی رسيدگی به اطلاعات مالی، و شكل و محتوای گزارشی است كه حسابـرس در اين گونه موارد صادر می‌كند. منظور از حسابرس در اين بخش، الزاما فرد يا موسسه‌ای نيست كه حسابرسی صورتهای مالی واحد مورد رسيدگی را به عهده دارد.
2 . اگرچه تاكيد استاندارد 4400، رسيدگی به اطلاعات مالی است، اما می‌تواند براي رسيدگی به اطلاعات غيرمالي نيز سودمند واقع شود، مشروط بر آن كه حسابرس از موضوع و معيارهايي منطقي براي سنجش يافته‌هاي خود شناخت كافی داشته باشد. ضوابط ارائه شده در ساير استانداردهاي حسابرسي نيز مي‌تواند حسابرس را در بكارگيری استاندارد 4400 ياری رساند.
3 . اجرای روشهای توافقی می‌تواند شامل روشهای مشخصی درباره هريك از اقلام (مانند، حسابهای پرداختنی، حسابهای دريافتنی، خريد از اشخاص وابسته و فروش و سود هريك از اجزای واحد مورد رسيدگی)، يكی از صورتهای مالی (براي مثال، ترازنامه) يا حتی مجموعه صورتهای مالی باشد.
هدف از اجرای روشهای توافقی
4 . هدف از اجرای روشهای توافقی، گزارش يافته‌های عينی ناشی از اجرای روشهای مشخص با ماهيت حسابرسی است كه مورد توافق حسابرس، واحد مورد رسيدگی و/يا هر شخص ثالث ذيربطـی قـرار گرفته است.
5 . نظر به اين كه حسابرس تنها بـه گزارش يافته‌هاي عيني ناشي از اجراي روشهاي توافقي اكتفامي‌كند، بنابراين هيچ اطميناني نيز اظهار نمي‌شود؛ بلكه، استفاده‌كنندگان از گزارش، رسيدگيها و يافته‌هاي گزارش شده توسط حسابرس را راسا ارزيابي و برمبناي آن، نتيجه‌گيري مي‌كنند.
6 . گزارش يافته‌هاي عيني منحصرا به اشخاصی داده مي‌شود كه در مورد اجراي روشهاي مزبور توافق كرده‌اند؛ زيرا، اشخاص ديگر ممكن است به دليل عدم آگاهي از دلايل انتخاب روشهاي‌توافقي، نتايج نادرستي از آن گزارش بگيرند.
اصول كلی حاكم بر اجرای روشهای توافقی
7. حسابرس در اجرای روشهای توافقی بايد “آيين رفتار حرفه‌ای” را رعايت كند. اصول آيين رفتار حرفه‌اي حاكم بر مسئوليتهای حرفه‌ای حسابرس به شرح زير است:
الف ـ استقلال
ب ـ درستكاری
پ ـ بيطرفی
ت ـ صلاحيت و مراقبت حرفه‌ای
ث ـ رازداری
ج ـ رفتار حرفه‌ای
چ ـ اصول و ضوابط حرفه‌ای مربوط
8 . حسابرس بايد روشهای توافقی را براساس استاندارد 4400 و شرايط مندرج در قرارداد مربوط اجرا كند.
نكات اساسي قرارداد
9. حسابرس بايد اطمينان يابد كه واحد مورد رسيدگي و همچنين، هر شخص ثالث ذيربطي كه گزارش يافته‌هاي عيني را دريافت مي‌كند، شناخت روشني از روشهاي توافقي و شرايط قرارداد دارد. نكاتي كه بايد مورد توافق قرار گيرد به شرح زير است:
نوع و ماهيت كار، شامل تصريح اين واقعيت كه اجراي روشهاي توافقي، حسابرسي يا بررسي اجمالي محسوب نمی‌شود و بنابراين، هيچ اطمينانی نيز اظهار نخواهد شد.
هدف مشخص شده براي انجام كار.
مشخص كردن هرگونه اطلاعات مالي كه روشهاي توافقي درباره آن اجرا خواهد شد.
نوع و ماهيت، زمانبندي اجرا و حدود روشهاي رسيدگي مورد نظر كه بايد اجرا شود.
شكل مورد انتظار براي گزارش يافته‌هاي عيني.
هرگونه محدوديت در توزيع گزارش يافته‌هاي عيني. بديهي است در صورت مغاير بودن اين گونه محدوديتها با الزامات قانوني، حسابرس نبايد كار را بپذيرد.
10 . در پاره‌ای شرايط (برای مثال، در مواردی كه روشهای رسيدگي بين مقامات ذی صلاح قانونی، نمايندگان صنايع و نمايندگان حرفه حسابداری توافق می‌شود) حسابرس ممكن است نتواند روشهای توافقی را با كليه طرفهاي دريافت كننده گزارش مطرح كند. وی در چنين شرايطي می تواند مثلا روشهاي رسيدگي را با نمايندگان مناسبی از طرفهاي درگير مطرح كند، مكاتبات انجام شده با طرفهای مزبور را بررسی نمايد يا نمونه‌ای از نوع گزارشی را كه صادر خواهد شد براي ايشان بفرستد.
11 . تنظيم قراردادی كه در آن شرايط اصلی كار مستند شده باشد، هم به نفع صاحبكار و هم به نفع حسابرس است. چنين قراردادی، پذيرش كار را توسط حسابرس مشخص و از هر گونه برداشت نادرست درباره مواردی چون هدف و دامنه كار، ميزان مسئوليتهاي حسابرس و شكل گزارشی كه ارائه خواهد كرد، جلوگيری مي‌كند.
تصريح اين كه گزارش يافته‌های عينی، تنها بايد بين اشخاصی توزيع شود كه در مورد روشهاي مزبور توافق كرده‌اند.
علاوه براين، حسابرس مي‌تواند نمونه‌اي از گزارش يافته‌های عينی را كه ارائه خواهد كرد نيز پيوست قرارداد كند. نمونه چنين قراردادی در پيوست 1 ارائه شده است.
برنامه‌ريزي
13. حسابرس بايد اجرای روشهاي توافقی را چنان برنامه‌ريزي كند كه از اِعمال موثر آن اطمينان يابد.
مستندسازي
14. حسابرس بايد موضوعاتي را كه در فراهم كردن شواهد لازم براي پشتيباني از گزارش يافته‌هاي عيني و شواهد مربوط به انجام شدن كار طبق اين استاندارد و شرايط قرارداد، داراي اهميت است، مستند كند.
روشهاي رسيدگي و شواهد
15. حسابرس بايد روشهای توافقی رسيدگی را اجرا و از شواهد كسب شده، به عنوان مبنای گزارش يافته‌های عيني استفاده كند.
16 . حسابرس می‌تواند در اجراي روشهای توافقی از شيوه‌هاي زير استفاده كند:
پرس‌وجو و تجزيه و تحليل.
محاسبه مجدد، مقايسه و ساير كنترلهاي محاسباتي.
مشاهده.
بازرسي.
دريافت تاييديه.
نمونه گزارش، حاوی فهرستی از روشهايی كه مي‌تواند به عنوان بخشي از انجام قرارداد اجراي روشهاي توافقي استفاده شود، در پيوست 2 ارائه شده است.
گزارشگری
17 . گزارش اجرای روشهای توافقی بايد هدف و روشهای مورد توافق را با جزييات كافي و به گونه‌اي توصيف كند كه استفاده‌كنندگان بتوانند از نوع و ماهيت و حدود كار انجام شده، شناخت لازم به دست آورند.
18 . گزارش يافته‌های عينی بايد موارد زير را دربرگيرد:
الف ـ عنوان حسابرس مستقل.
ب ـ مخاطب گزارش ـ معمولا صاحبكاری كه حسابرس را برای اجرای روشهای توافقی دعوت به كار كرده است.
پ ـ مشخص كردن عناوين اطلاعات مالی كه روشهای توافقی درباره آنها اجرا شده است.
ت ـ تصريح اين كه روشهای اجرا شده، همان روشهای توافق شده با مخاطب گزارش است.
ح ـ توصيف يافته‌های عينی، شامل جزييات هرگونه ايراد يا اشتباه كشف شده.
خ ـ تصريح اين كه روشهاي رسيدگی اجرا شده، حسابرسی يا بررسی اجمالی نيست و بنابراين، اطميناني نيز اظهار نمی‌شود.
د ـ بيان اين كه اگر حسابرس روشهاي اضافي (يعني حسابرسي يا بررسي اجمالي) را اجرا مي‌كرد، ممكن بود موارد ديگري كشف مي‌شد كه گزارش آنها ضرورت مي‌يافت.
ذ ـ تصريح اين كه گزارش بايد منحصرا به اشخاصي داده شود كه در مورد اجراي روشهاي رسيدگي توافق كرده‌اند.
ر ـ در صورت لزوم، بيان اين موضوع كه گزارش، تنها به عناصر، حسابها، اقلام يا اطلاعات مالي مشخص شده مربوط است و صورتهای مالی واحد مورد رسيدگی را به عنوان يك مجموعه دربر نمي‌گيرد.
ز ـ تاريخ گزارش.
ژ ـ نشاني حسابرس.
س ـ امضای حسابرس.
نمونه‌ای از گزارش يافته‌های عينی ناشی از اجراي روشهاي توافقی رسيدگی به اطلاعات مالی، در پيوست 2 ارائه شده است.
تاريخ اجرا
19 . استاندارد حسابرسی 4400 از اول فروردين 1378 و پس‌از آن لازم‌الاجراست.
پيـوسـت 1
نمونه زير براي قرارداد اجراي روشهاي توافقي در ارتباط با مطالب اين استاندارد ارائه شده است كه مي‌تواند برحسب شرايط و نيازهاي هر مورد و در صورت ضرورت، با كسب نظر مشاور حقوقي تعديل شود.
(توصيف نوع و ماهيت، زمانبندی اجرا و حدود روشهايي كه بايد اجرا شود، شامل اشاره روشن به مدارك و مستنداتي كه مشخصا بايد مورد رسيدگی قرار گيرد، افرادی كه بايد با آنان تماس‌گرفته شود و اشخاصی كه بايد از آنان تاييديه دريافت گردد).
3 . اجرای روشهای ياد شده در بند 2 بالا، به منزله حسابرسی يا بررسی اجمالی نيست و بنابراين، هيچ اطمينانی نيز اظهار نخواهد شد.
4 . گزارش يافته‌های عينی، تنها به رسيدگی های مندرج در بند 1 قرارداد مربوط می‌شود و صورتهاي مالي شركت را به عنوان يك مجموعه واحد دربر نمي‌گيرد.
تعهدات واحد مورد رسيدگی
5 . ارائه كليه اطلاعات، اسناد، مدارك و دفاتر (دستي و يا كامپيوتري) مورد نياز براي اجرای روشهای توافقی.
6 . عدم استفاده از گزارش (يافته‌هاي عيني) براي مقاصدي غير از هدف ياد شده در بند 1 بالا، و توزيع گزارش مزبور منحصرا بين اشخاصي كه در مورد روشهاي بالا توافق كرده‌اند.
7 . تامين محل كار، امكانات و تسهيلات مناسب و همچنين، همكاري كاركنان واحد مورد رسيدگي در تهيه وارائه صورت ريز و جداول تفصيلي مورد نياز براي انجام هر چه بهتر موضوع قرارداد.
8 . پرداخت بموقع صورتحسابهاي حق‌الزحمه.
حـق‌الـزحمـه
9 . مبناي تعيين حق‌الزحمه، مدت كاركرد حسابرسانِ مامور انجام كار است كه متناسب با پيشرفت كار، صورتحساب مي‌شود. حق‌الزحمه ساعتي هر يك از حسابرسان برحسب تجربه و مهارت و در نتيجه، ميزان مسئوليتي كه به عهده دارند، متفاوت است. طبق بررسيهاي به عمل آمده، حق‌الزحمه، شامل حق‌الزحمه ساعات كار مستقيم، ساير هزينه‌هاي مستقيم (ازقبيل هزينه‌هاي فوق‌العاده ماموريت خارج از مركز، اياب و ذهاب) و سربار قابل تخصيص، در مجموع به ميزان … ريال براورد مي‌شود.
سـايـر مـوارد
10 . اين قرارداد از تاريخ مبادله تا … اعتبار دارد.
11 . هرگونه اختلاف طرفين قرارداد در اجراي مفاد آن، از طريق هياتي سه نفره متشكل از نماينده واحد مورد رسيدگي / واحد درخواست كننده، نماينده حسابرس و يك شخص مورد قبول دو طرف، حل و فصل خواهد شد.
12 . اين قرارداد در 12 ماده و يك تبصره و در 2 نسخه كه هر دو نسخه در حكم واحد است، تنظيم و در تاريخ … به امضاي طرفين قرارداد رسيده است .
به: …(اشخاصی كه حسابرس را دعوت بكار كرده‌اند)…
اين موسسه روشهای توافق شده زير را در مورد حسابهای پرداختنی شركت نمونه در تاريخ 30 مهر ××13، به شرح صورت ريز پيوست، اجرا كرده است. روشهای زير كه براساس استاندارد اجرای روشهای توافقی رسيدگی به اطلاعات مالي انجام شده است، تنها به منظور كمك به شما در ارزيابي اعتبار حسابهاي پرداختني صورت گرفته است:
1 . تراز حسابهاي پرداختني در تاريخ 30 مهر ××13 تهيه شده توسط شركت نمونه، دريافت و درستي جمعهاي آن آزمون و مانده آن با حساب مربوط در دفتر كل، مطابقت شد.
2 . فهرست تامين‌كنندگان عمده مواد و كالا و مبالغ بستانكاري آنان در تاريخ 30 مهر ××13، به شرح پيوست، با اسامي و مبالغ مندرج در تراز حسابهاي پرداختنی مقايسه شد.
3 . صورت وضعيت مربوط به تامين‌كنندگان عمده مواد و كالا به تاريخ 30 مهر ××13 دريافت يا از تامين‌كنندگان مزبور درخواست شد مانده طلب خود را در تاريخ يادشده تاييد كنند.
4 . صورت وضعيتها يا تاييديه‌هاي مزبور با مبالغ مندرج در فهرست موضوع بند 2 بالا مقايسه شد. براي اقلامي كه مغايرت داشت، از شركت نمونه صورت تطبيق دريافت شد. صورتحسابها، برگه‌هاي بستانكار و چكهاي در راه با مبالغ بيش از ………. ريال مندرج در صورتهاي تطبيق، شناسايي و فهرست شد. دريافت اين صورتحسابها و برگه‌هاي بستانكار پس از تاريخ 30 مهر ××13 و تحويل چكهاي در راه مزبور پس از آن تاريخ، مشخص و رسيدگي، و از ضرورت درج آنها در صورتهاي تطبيق اطمينان حاصل شد.
الف ـ در مورد بند 1، جمعهاي تراز، درست بود و مانده آن با دفتر كل مطابقت داشت.
ب ـ در مورد بند 2، مبالغ مورد مقايسه مطابقت داشت.
پ ـ در مورد بند 3، صورت وضعيت كليه تامين‌كنندگان عمده مواد و كالا در تاريخ 30 مهر ××13 موجود بود.
ت ـ در مورد بند 4، مبالغ موضوع اين بند مطابقت داشت يا براي مبالغ مورد اختلاف، شركت نمونه، صورتهاي تطبيق تهيه كرده بود كه در آن برگه‌هاي بستانكار، صورتحسابها و چكهاي در راه با مبالغ بيش از … ريال، به استثناي موارد زير، به گونه‌اي مناسب منظور شده بود:
(مشخص كردن موارد استثنا)
از آنجا كه روشهاي رسيدگی بالا، حسابرسی يا بررسی اجمالی نيست، اين موسسه نيز اطميناني درباره حسابهاي پرداختني به تاريخ 30 مهر ××13 اظهار نمي‌كند.
چنانچه اين موسسه روشهاي رسيدگي بيشتري را اجرا مي‌كرد يا حسابرسي يا بررسي اجمالي منطبق با استانداردهای حسابرسی را انجام می‌داد، احتمالا با موارد ديگري برخورد مي‌كرد كه گزارش آنها ضرورت می‌يافت.
اين گزارش منحصرا براي دستيابي به هدف مندرج در ابتداي گزارش و به منظور اطلاع شما تهيه شده است و نبايد براي هدف ديگر يا ارائه به سايرين استفاده شود. اين گزارش، تنها به حسابها و اقلام مشخص شده در بالا مربوط مي‌شود و صورتهای مالی شركت را به عنوان يك مجموعه واحد، دربر نمي‌گيرد.
